Sarajevski otvoreni centar objavljuje tekst iz svog Godišnjeg izvještaja o stanju ljudskih prava LGBTI osoba – Rozi izvještaj 2017.
Pravni okvir
U aprilu 2016. Parlament Federacije BiH usvojio je Zakon o izmjenama i dopunama Krivičnog zakona FBiH kojim su između ostalog regulisana krivična djela počinjena iz mržnje u FBiH. Šest godina nakon prve inicijative za regulisanje krivičnih djela počinjenih iz mržnje, sada oba entiteta i Brčko distrikt svojim krivičnim zakonima predviđaju više kazne za ovakva krivična djela.
Odredbe kojima se sankcioniše poticanje na mržnju, govor mržnje i nasilje sadržane su u krivičnim zakonima oba entiteta i Brčko distrikta, ali su, nažalost, ograničene isključivo na zabranu izazivanja mržnje i poticanja na nasilje na nacionalnoj, etničkoj i vjerskoj osnovi. S ovakvim zakonskim okvirom nemoguće je sankcionisati poticanje na mržnju i nasilje prema LGBTI osobama koje prevladava na internetskim portalima i društvenim mrežama, a koje nerijetko preraste u diskriminaciju i krivična djela počinjena iz mržnje. Krivični zakoni oba entiteta i Brčko distrikta, dakle, trebali bi biti izmijenjeni u cilju proširenja broja osnova na kojima je zabranjeno izazivati mržnju, netrpeljivost i razdor, što bi pratilo i one osnove trenutno prepoznate i institutom krivičnih djela počinjenih iz mržnje, koje – između ostalog – uključuju i seksualnu orijentaciju i rodni identitet.
Institucionalno djelovanje
Policija i pravosuđe i dalje ne prikupljaju sistematski informacije o krivičnim djelima počinjenim iz mržnje na osnovu roda, seksualne orijentacije, rodnog identiteta i spolnih karakteristika. Sarajevski otvoreni centar je tokom 2016. uputio dopise svim kantonalnim tužilaštvima u FBiH, te tužilaštvima u Republici Srpskoj vezano za broj slučajeva krivičnih djela počinjenih iz mržnje na osnovu seksualne orijentacije i rodnog identiteta. U odgovorima koje smo dobili jasno je naznačeno da ne vode evidenciju na taj način (evidencija se vodi samo po vrsti krivičnog djela), niti da su u okviru svog rada bili upoznati sa slučajevima krivičnih djela na osnovu seksualne orijentacije i/ili rodnog identiteta tokom 2016. godine.
Edukacija policijskih službenika_ca, sudija i sutkinja i tužitelja_ica i dalje najviše zavisi od civilnog sektora i međunarodnih organizacija. Krivična djela počinjena iz mržnje na osnovu seksualne orijentacije, rodnog identiteta i spolnih karakteristika površno su ili nikako uvedena u obuku policijskih akademija, dok permanentna i specijalistička policijska obuka i programi obuke sudija_tkinja i tužitelja_ica uopšte ne obrađuju ova krivična djela sistematski i konzistentno.
Sarajevski otvoreni centar u saradnji sa Misijom OSCE-a u BiH i u 2016. godini radio je na treninzima za policiju i pripravnike_ce sudova i tužilaštava. Tako je u toku 2016. godine Sarajevski otvoreni centar proveo program obuke training the trainer za policijske službenike_ce 9 kantonalnih ministarstava (Ministarstvo kantona Sarajevo sličnu obuku prošlo je ranije). Nakon ToT programa, kantonalni MUP-ovi su najavili da će policajci_ke koji su prošli ovaj trening educirati svoje kolege_ice o pravilnom procesuiranju krivičnih djela počinjenih iz mržnje tokom 2017. godine u sklopu permanentne obuke.
Evropska komisija protiv rasizma i netolerancije (ECRI) objavila je svoj treći izvještaj o Bosni i Hercegovini u kojem ističe da vlasti, između ostalog, trebaju, zajedno sa nevladinim i međunarodnim organizacijama, izraditi sveobuhvatnu strategiju suzbijanja govora mržnje kao i aktivnosti za unapređenje tolerancije prema LGBT osobama. Na osnovu nalaza svog trećeg izvještaja o BiH, Evropska komisija protiv rasizma i netolerancije (ECRI) preporučila je vlastima u BiH da: (i) izvrše ocjenu obuka na temu krivičnih djela počinjenih iz mržnje za policijske službenike, tužioce i sudije kako bi se napravila potrebna poboljšanja; (ii) nastave da izvode i proširuju programe obuka; (iii) da se tim obukama na odgovarajući način obuhvati i nasilje nad povratnicima, vjerskim zajednicama i LGBT osobama.
Na 1141. sastanku Stalnog Vijeća OSCE-a Evropska unija izrazila je zabrinutost zbog izvještaja i navoda o nasilju nad gej muškarcima u Čečeniji, te je navela da takvo ponašanje predstavlja krivična djela i kršenje međunarodnih obaveza Ruske Federacije, od čijih vlasti je zatraženo da se jasno distanciraju do takvog ponašanja i zaustave nasilje osiguravajući svim građanima_kama Čečenije sigurnost i poštivanje njihovih ljudskih prava. Bosna i Hercegovina kao potencijalna država kandidatkinja takođe se pridružila ovoj izjavi Evropske unije.
Dokumentovani slučajevi
Sarajevski otvoreni centar je u 2016. godini dokumentovao 123 slučaja govora mržnje i pozivanja na mržnju i nasilje, i 20 slučajeva krivičnih djela i incidenata motivisanih predrasudama na osnovu seksualne orijentacije i/ili rodnog identiteta. Od januara do aprila 2017. godine, Sarajevski otvoreni centar dokumentovao je 42 slučaja govora mržnje i pozivanja na nasilje i mržnju, te 12 slučajeva krivičnih djela i incidenata motivisanih predrasudama na osnovu seksualne orijentacije i/ili rodnog identiteta.
Od samog početka 2017. godine kao posebno zabrinjavajuće tendencije pojavili su se porast nasilja u porodici, izražavanje homofobije i transfobije i međuvršnjačko nasilje u obrazovnim institucijama. Trend homofobije i transfobije u obrazovnim institucijama, te neadekvatnih odgovora ministarstva obrazovanja i nadležnih institucija na homofobno i transfobno međuvršnjačko nažalost nastavljaju se iz prethodne dvije godine.
Od 12 slučajeva dokumentovanih od januara do aprila 2017. godine, 5 je slučajeva nasilja u porodici, koji su varirali od prijetnji i ucjena, bespravnog oduzimanja slobode i zabrana kretanja, nasilja i nanošenja tjelesnih ozljeda, do prisilnog liječenja. Počinitelji u svim ovim slučajevima bili su roditelji ili braća i sestre uz podršku šire porodice.
Homofobno i transfobno međuvršnjačko nasilje kontinuiran je problem i u 2 slučaja u 2017. godini. Takvi slučajevi prijavljeni su nadležnim ministarstvima unutrašnjih poslova i centrima za socijalni rad i mada su ove institucije reagovale u saradnji sa školama da zaustave nasilničko ponašanje u konkretnim slučajevima, i dalje je evidentan nedostatak konkretnog institucionalnog plana za suzbijanje međuvršnjačkog nasilja i razvijanja inkluzivne i tolerantne obrazovne sredine, koja bi uključivala i LGBTI perspektivu.
Homofobija i transfobija u obrazovnim institucijama takođe nastavljaju biti veliki problem. Senat Univerziteta u Sarajevu tek je 29.03.2017. na svojoj sjednici osudio homofobni i transfobni govor bivšeg predsjednika Studentskog parlamenta Univerziteta u Sarajevu iz marta 2016. godine.
U aprilu 2017. godine na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Sarajevu organizovana je promocija knjige Nelagoda s medijima autorice Fahire Fejzić – Čengić. Autorica ove knjige, ne samo u svom djelu, već godinama kroz svoje knjige promoviše ksenofobiju, homofobiju i transfobiju, a predavačica je na ovom Fakultetu.
U knjizi “Stvarnost i mediji: vrijeme istrošenih ideologija” iz 2014. godine, autorica homoseksualnost opisuje kao “kič moderni”, a homoseksualne osobe kao “osobe zastora”, referirajući se na islamskog mistika Ibn Arebia. Gđa Fejzić-Čengić navodi da su homoseksualne osobe nesposobne prihvatiti svoje vlastite granice, svoju ljudsku ograničenost, te su stvarno osobe zastora, koje prema tvrdnjama ove autorice imaju zastrt um, oči, vid i sva druga čula. Zastor na čulima je razlog zašto homoseksualne osobe ne mogu dokučiti suštine stvari, niti suštinu svijeta, tvrdi gđa. Fejzić-Čengić. Uz to, naglašeno je i da su ljudska prava samo ona prava koja imaju historijsko i vertikalno utemeljenje, a s druge strane navodi da je homoseksualni odnos ipak pravo i sloboda ljudskog izbora, no da ga homoseksualna osoba kao “zastrta i neuka” mora konzumirati intimno i privatno. Kako bi pojasnila historijsko i vertikalno utemeljenje ljudskih prava, autorica uzima u obzir da postojanje “ovakve konzumacije” postoji oduvijek, ali to “seksualno stanje” treba zadržati u intimna četiri zida. Ovim kontradiktornim tvrdnjama autorica ujedno tvrdi da je pravo na homoseksualni odnos ljudsko pravo, ali da se to ljudsko pravo može praktikovati isključivo u svoja “četiri intimna zida”, što ukazuje na nerazumijevanje pravne, političke i filozofske ideje ove vrste prava. Ova tvrdnja se nastavlja daljnjim kontradiktornostima, u kojima se homoseksualnost, odnosno potreba homoseksualaca za “ishodima izvan četiri zida”, naziva novumom XXI stoljeća, te ovo navođenje ponovno ukazuje na neupućenost u suštinske potrebe homoseksualnih osoba, koje se ni u kom slučaju ne odnose na seksualne “ishode” izvan četiri zida. Kako bi pojasnila pojam ishoda izvan četiri zida, autorica opisuje način nastajanja ove “izopačenosti”, naime ona tvrdi da je ovaj “novum” XXI stoljeća baziran na šoku, koji šokira, preoblikuje i zaustavlja u prirodnom razvoju. U zaključku ovog dijela koji se temelji na govoru mržnje, gđa. Fejzić-Čengić piše da se na način na koji se homoseksualne osobe “seksualno prazne”, ne prazne ni divlje, pa ni domaće životinje.
U djelu “Nelagoda s medijima” iz 2016. godine autorica objašnjava pojam logosa para, gdje kaže da par predstavlja muškarca i ženu, te da stvaranje u paru ima smisla samo u paru. Takođe je navedeno da je “rutinska modernizacija” oponašanje šejtana/Dedžala.
Sarajevski otvoreni centar tražio je od Dekanata Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Sarajevu da osudi homofobne i transfobne izjave, i jasno potvrdi posvećenost zaštiti ljudskih prava LGBTI osoba, kao i od Senata Univerziteta Sarajevo da zajednički organizuju edukaciju osoblja Univerziteta kojom bi se ono senzibiliziralo za rad sa LGBTI osobama u cilju očuvanja ugleda Univerziteta kao visokoškolske ustanove koja njeguje principe poštivanja i zaštite ljudskih prava.
Smjernice za djelovanje
- Izmijeniti i dopuniti krivične zakone sve tri upravne jedinice (Republika Srpska, Federacija BiH, Brčko distrikt) te odredbe o poticanju na mržnju i nasilje proširiti da uključuju i seksualnu orijentaciju i rodni identitet kao zaštićene osnove.
- S ciljem borbe protiv homofobije i predrasuda unutar institucija, konstantno educirati i informirati sudije i sutkinje, tužitelje_ice, policijske službenike_ce i državne službenike_ce o krivičnim djelima počinjenim iz mržnje i poticanju na mržnju i nasilje prema LGBTI osobama.
- Unaprijeđena saradnja policije i pravosuđa u procesuiranju krivičnih djela počinjenih iz mržnje nad LGBTI osobama, te sistematsko prikupljanje podataka o krivičnim djelima počinjenim iz mržnje na osnovu roda, seksualne orijentacije, rodnog identiteta i spolnih karakteristika.
- Uvesti LGBTI inkluzivne module u nastavne planove i programe pravnih fakulteta i policijskih akademija, te u permanentne i specijalističke programe obuke policijskih službenika_ca i ispite za državnu službu.
- Razviti program borbe protiv međuvršnjačkog nasilja u osnovnim i srednjim školama koji će obuhvatiti i homofobno i transfobno nasilje, kao i programe promocije tolerancije i stvaranja inkluzivnog obrazovnog sistema.
- Edukacija visokoškolskog/akademskog osoblja kojom bi se ono senzibiliziralo za rad sa LGBTI osobama, te moglo da prepozna, osudi i izbjegne korištenje govora mržnje prema LGBTI osobama.
