Biseksualnost je pojava koju je teško promatrati i istraživati s obzirom na svu promjenljivost i ambivalentnost, čak i dezorijentiranost koju ona nosi. Biseksualni ljudi su nevidljivi, utopljeni u jednu ili drugu kategoriju, društvo, zajednicu. Oni rijetko govore o svojim iskustvima, kao što su i rijetko ispitivani s namjerom da se istraži njihova želja, privlačnost i ponašanje.
Novije istraživačke perspektive pokazale su da ne postoji nužna unutarnja veza između seksualnih ponašanja i identiteta. S druge strane, mnogi istraživači su pokazali da postoje složene (a ponekad i proturječne) veze između ponašanja, identiteta i nastajanja seksualnih zajednica. Ovaj rad predstavlja biseksualno ponašanje i biseksualni identitet, tumačeći ove dvije kategorije prema njihovim najjednostavnijim definicijama.
Rod, naravno…
Ideja o rodu i rodnim ulogama mogla bi biti značajna za razmatranje seksualnosti. Dok razvijamo seksualne identitete okvir u kome se krećemo nije ili ne mora biti seksualnost sama po sebi. Umjesto da direktno učimo da erotiziramo jedan ili drugi rod, mi zapravo učimo ponašati se kao žene ili kao muškarci, a to ponašanje podrazumijeva i sklonost ka suprotnom spolu. Rod, a ne seksualnost je okvir kroz koji učimo procesuirati informacije. Taj okvir ili kognitivna mapa, ili rodna shema, postaje osnova za smisao koji dajemo svojoj seksualnosti. Ako je seksualna orijentacija povezana s rodnom shemom, onda dvostruka privlačnost prerasta tradicionalnu rodnu shemu i postaje otvorena rodna shema. To uključuje prekid između roda i seksualne orijentacije, pa želja (prema istom ili suprotnom spolu/rodu) ne zavisi od toga da li je osoba žena ili muškarac. Dakle, rod postaje teoretski nebitan za izbor partnera. Ne zna se zašto neki ljudi usvajaju otvorenu rodnu shemu, a neki ne. Razvijanje ovakve sheme uključuje otkrivanje privlačnosti prema istom spolu, jer društvo ulaže znatne napore da se u tradicionalnu rodnu ulogu uključi i prevencija erotizacije istog spola/roda. Iako je ova shema neophodna u razvoju biseksualnog identiteta ona nije dovoljna da bi se taj identitet razvio.{slika}
Središnja pretpostavka tradicionalne rodne sheme je da se rodni identitet i seksualna orijentacija na neki način uklapaju. U skladu sa tim, doktori obično zahtijevaju kao dokaz transseksualnog statusa interes za ‘ispravan’ spol, drugim riječima od osobe se očekuje da nakon operacije bude heteroseksualna. Kod mnogih osoba koje se identificiraju kao heteroseksualne, homoseksualne ili biseksualne samodefinicija je bazirana na stabilnom osjećanju rodnog identiteta. Ali kod onih koji definiraju sebe kao transseksualne rodni identitet je specifičan, oni prije svega moraju sortirati svoj rodni identitet da bi mogli preuzeti neku seksualnu orijentaciju.
Biseksualna orijentacija
Neki teoretičari koriste termin seksualna preferencija kako bi naglasili da ljudi uzimaju aktivno učešće u konstruiranju svoje seksualnosti i prave razliku u odnosu na termin seksualna orijentacija koji sugerira da je seksualna preferencija uspostavljena pri rođenju i da je fiksirana. Oni naravno, ne tvrde da ljudi imaju potpunu slobodu izbora, niti da slučajno odlučuju da krenu određenim putem. Seksualna privlačnost je kompleksan pojam koji biologija ne može pokriti, a mogla bi se donekle razumjeti, mada nikad potpuno, kada bi se fokusirali na to što ljudi misle o sebi i što rade – kako prepoznaju svoje želje i kako ih ispunjavaju. Također je zanimljivo kako društvo oblikuje izbor koji ljudi prave kada je u pitanju seks, kao i kako kažnjava pojedince čiji je izbor suprotan od onoga što ono diktira.
Neki teoretičari su naglašavali vezu između seksualne uloge i seksualne orijentacije, dok su se drugi fokusirali na erotsku prirodu seksualne orijentacije. Prema posljednjim, seksualna orijentacija nastaje samo iz stečenog erotskog odgovora (responzivnosti) na stimulans povezan sa jednim ili drugim spolom. Modeli erotskog odgovora predstavljeni su erotskom fantazijom ili ‘skriptama’ koje nastaju iz različitih procesa učenja i iskustva (Gagnon & Simon, 1973).
Biseksualni identitet
Formiranje identiteta prema interakcionistima podrazumijeva dijalektiku između identifikacije od strane drugih i samoidentifikacije, dakle između objektivno dodijeljenih i subjektivno usvojenih identiteta. Seksualni identitet između ostalog podrazumijeva seksualnu preferenciju ili orijentaciju pojedinca (izbor objekta), svjesnu identifikaciju s društvenim seksualnim tipologijama i identitet erotske uloge pojedinca.
Ipak, treba imati u vidu da su identiteti fiktivna jedinstva pripisana nečemu što je uvijek nepostajano i nekoherentno; konačno predmeti proučavanja (vjerovanja, svijesti ili politike) nisu objektivni realiteti već epistemološke kategorije.
Biseksualnost je toliko fluidna da je u potpunoj suprotnosti s identitetom koji sam po sebi označava neku stalnost. Ipak postoje ljudi koji se identificiraju kao biseksualci. Međutim, biseksualni identitet se vrlo često zanemaruje i ignorira u binarnoj podjeli na homo i hetero, iako upravo ove dvije kategorije inzistiraju na politici kreiranja identiteta.
Koncept seksualnog identiteta je značajan kada se uzme u obzir sva nedorečenost pojma seksualne orijentacije i način na koji se ona određuje, što sve ona obuhvaća i koje je njeno porijeklo. Seksualni identitet je koncept osobe o sebi samoj kao o heteroseksualnoj, homoseksualnoj, biseksualnoj ili aseksualnoj. Seksualni identitet ponekad može biti u kontradikciji s nečijim stvarnim životom. On nije jednom utvrđen i stalan, u zavisnosti od mnogih faktora on često varira u životu pojedinca, neke osobe nemaju stav o svom seksualnom identitetu, neke prosto ne poznaju taj pojam. Koncept seksualnog identiteta nastao je kao oblik političke borbe protiv ugnjetavanja i maltretiranja, i često u društvima poput našeg a i u mnogim drugim, baš zbog te političnosti i vidljivosti odbija ljude da se deklariraju.{slika}
Proučavanjem društava udaljenijih od zapadne kulture postalo je jasno da se ne može krenuti od pretpostavke o direktnoj uzročnoj vezi između seksualne želje, seksualnog ponašanja i seksualnog identiteta, i da načini građenja seksualnih identiteta u različitim sredinama u velikoj mjeri zavise od seksualnih kategorija i klasifikacija koje su dostupne u tim seksualnim kulturama.
Ford i Bitch, u kroskulturnoj studiji Patterns of Sexual Behavior otkrivaju da 64 posto društava koja su proučavali smatra biseksualno ponašanje normalnim i prirodnim, da je ono staro vjerojatno koliko i ljudska rasa, a da mnoga društva očekuju, odobravaju i čak propisuju biseksualna iskustva, naročito za muškarce. Ova društva, međutim, nemaju predstavu o pojmu biseksualnog identiteta.
Biseksualnost i stigma
Stigma je diskreditirajući atribut koji obilježava onoga tko je nosi kao manje željenu vrstu. Biti ‘out’ kao biseksualac jedinstven je društveni status, koji se može okarakterizirati kao ‘dupla margina’. Biseksualci obično mogu biti stigmatizirani iz dva pravca: od strane heteroseksualnih osoba zbog njihovih homoseksualnih inklinacija, kao i od strane homoseksualnih osoba zbog njihovih heteroseksualnih inklinacija. Pojavljivanje ‘bifobije’, riječi skovane po uzoru na ‘homofobiju’ sugerira da je suprotstavljanje biseksualnosti model socijalne predrasude.
Heteroseksualni ljudi promatraju biseksualce kao muškarce koji varaju svoje žene sa slučajno odabranim muškarcima, šireći HIV u ‘nevinoj’ heteroseksualnoj populaciji. Neki gejevi i lezbijke promatraju biseksualce kao neodlučne, one koji sjede na dvije stolice, koji im lome srce kada se vrate svom heteroseksualnom partneru/ici. Neki pak smatraju da biseksualnost jednostavno ne postoji, a neki imaju sasvim suprotno mišljenje. Sa druge strane, Freud je pretpostavio ‘biseksualnu predispoziciju inherentnu’ svim ljudima. Njegov učenik Stekel smatrao je da svako tko je ekskluzivno hetresoeksualan ili homoseksualan predstavlja pola od svog prirodnog seksualnog potencijala, a da je posljedica toga da su i heteroseksualci i homoseksualci neurotični.
Autorica Marjorie Garber smatra da netrpeljivost prema biseksualnosti u jednom dijelu postoji i zbog puritanskog mišljenja da ‘jedna osoba ne može imati sve’.
Margaret Mead u svojo Redbook 1975. piše da je došlo vrijeme da se biseksualnost razumije kao normalno seksualno ponašanje. Promjena tradicionalnih stavova o homoseksualnosti je važna, naglašava ona, ali do oslobađanja od ustaljenih kulturnih vjerovanja o seksualnom izboru neće stvarno doći sve dotle dok se ne prizna normalan ljudski kapacitet da voli oba spola.
Jedan od velikih problema koji nosi ovakav seksualni život je ljubomora s kojom se biseksualne osobe nose. Biseksualne veze često sadrže set bazičnih pravila stvorenih da bi se spriječila ljubomora, ali to često ne pomaže pa biseksualne veze imaju ograničen rok trajanja. Drugi problem ovakvog seksualnog života je izloženost riziku od seksualno prenosivih bolesti i HIV-a. Nezaštićen seks uz čestu promjenu partnera je najveći faktor rizika.
Međutim, mišljenje da biseksualci stalno imaju seks može biti i stereotip, jer biseksualnost ne garantira uspješan i konstantan seksualni i emotivni život. Opće rašireno vjerovanje da su biseksualci nevjerni, promiskuitetni i nepouzdani ukazuje na potencijalne probleme s kojima se oni susreću.
Biseksualci često imaju problema s tom etiketom, jer se seksualna orijentacija teško može odvojiti od veze kroz koju se seksualni identitet i ostvaruje. Zbog toga kada su u vezi s jednim spolom teško preuzimaju biseksualni identitet. Prema istraživanjima biseksualne osobe smatraju da priroda biseksualnosti ima negativan efekt na stabilnost veze i njeno trajanje.
Biseksualna kulturna matrica, životni stil i postmoderna
Jedna od najefikasnijih strategija lezbijskog i gej pokreta bilo je imenovanje homoseksaulaca iz prošlosti. Objavljeno je mnogo knjiga koje su imale za cilj rekonstruirati izgubljenu ili zapostavljenu prošlost. U takvim knjigama biseksualnost je smještana u zagrade, podrazumjevana pod ‘gej’ i ‘lezbijski’ zato što je morala postojati opozicija između heteroseksualnog i neheteroseksualnog. Međutim, kakvog smisla ima nazivati nekoga tko je živio pre 20 stoljeća ‘biseksualnim’? Ta ‘trans povijesna biseksualna kultura’ je povijesno sumnjiva i nije ni politički ni filozofski održiva. “Biseksualni identiteti koje smo razvili su produkti našeg vremena i našeg okruženja i ne mogu se odnositi na Aleksandra Velikog ili Elenor Roosvelt.”
Na biseksualnost se prije 30 godina u odnosu na danas različito gledalo, mada su se periodi fascinacije povremeno javljali. U sedamdesetim godinama 20. stoljeća, periodu seksualne revolucije čiji su ciljevi bili zadovoljstvo, sloboda i slamanje granica, biseksualnost je obećavala iskustvo rušenja granica i hod po ivici. Biseksualnosti i androginija bili su simboli tog vremena. Slavne godine biseksualnog šika sedamdesetih bile su godine Davida Bowiea, Janis Joplin, Micka Jaggera. Ali one nisu bile prve godine ‘biseksualnog šika’ kao društvenog i kulturnog fenomena u 20. stoljeću. Biseksualno eksperimentiranje u dvadesetim godinama prošlog stoljeća bilo je povezano s popularizacijom Freuda. Romani Ernesta Hemingwaya, Djune Barnesa i Sherwood Andersona, zatim čuvene biseksualne harlemske bluz pevačice, kao i iznenadni uspjeh Marlen Dietrich u Americi – biseksualnost su slavili kao znak slobode.{slika}
Nekoliko godina nakon Stonewalla, kad su gej i lezbijski pokreti, kao i feminizam, postajali vidljivi i stjecali snagu, biseksualnost je izgledala kao taktika prelaska, životni stil u kome je svatko mogao sudjelovati. Komune, svinging, trojke, grupni seks bili su medijski kliše tog vremena.Biti mlad i biti ‘bi’ sedamdesetih godina značilo je pratiti modele koje su mediji uz pomoć muzičke industrije kreirali. U to vrijeme, međutim, bilo je opasno biti ‘gej’ i biti ‘out’. Biseksualci su tada optuživani da imaju ‘heteroseksualne privilegije’, a seksualna revolucija je odavno prošla. Umjesto ukidanja granica, današnji političari kulture ponudili su strukturu politike identiteta. Granice su se vratile: etničke, rasne, religiozne, seksualne.
Sasvim je jasno da su biseksualni identitet i politika formirani u Velikoj Britaniji i SAD-u. Danas se biseksualnost u teoretskom kontekstu povezuje sa postmodernom, a novi interes za biseksualnost objašnjava se u queer teoriji kao dio šireg akademskog interesa za postmoderne identitete i ideje.
Ideja biseksualnosti ima povijest isto toliko dugačku i složenu kao homoseksualnost i heteroseksualnost. Značenje termina biseksualnost mnogo se promijenilo od 19. stoljeća. Danas se postojanje samosvjesnog biseksualnog identiteta i prepoznatljive forme biseksualne zajednice, organizacija i politike direktno dovodi u vezu s ranom postmodernom sedamdesetih godina 20. stoljeća.
